Ι.Ν. Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (1515, Δολίχη)
Ο Ιερός Ναός Μεταμορφώσεως (1515) δεσπόζει στην κεντρική πλατεία της Δολίχης αποτελώντας το σημείο αναφοράς της κοινότητας. Χρονολογικά βρίσκεται στην 3η θέση των παλιότερων μνημείων στην επαρχία της Ελασσόνας, καθώς ακολουθεί την ιερά μονή Παναγίας Ολυμπιώτισσας στην Ελασσόνα (1336) και τον ιερό ναό Γεννήσεως της Θεοτόκου στο Βρυζόστι Δομενίκου (1514).
Το σχήμα του είναι μακρόστενο, φέρει τρούλο και προκαλεί το ενδιαφέρον των περαστικών. Ανακαινίσθηκε το 1515/1516, βάσει της κτητορικής επιγραφής που σώζεται στο εσωτερικό του ναού. Το αρχικό κτίσμα του ναού πιθανολογείται να ανεγέρθηκε κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο τον 10ο-12ο αιώνα. Το σημερινό κτίριο του ναού της Δολίχης έχει μήκος 14.50 μ. και πλάτος 4.75 μ., ενώ αποτελείται από έναν μονόχωρο ξυλόστεγο ναό και δύο νάρθηκες, από τους οποίους ο εσωτερικός καλύπτεται με τρούλο.
Η εσωτερική διακόσμηση, που καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του ναού, σώζει πλούσιο εικονογραφικό πρόγραμμα. Αυτό που αντικρίζουμε σήμερα είναι ο διάκοσμος της δεύτερης φάσης, που χρονολογείται σύμφωνα με την επιγραφή το 1515/1516, ενώ ο αρχικός πιστοποιείται μόνον από τα ίχνη που διακρίνονται στα εσωρράχια των πλαγίων θυρών, που φράχθηκαν στη δεύτερη φάση.
Πρόκειται για ένα σπάνιο μνημείο, που διατηρεί τις αρετές της βυζαντινής τέχνης σε μια μεταβατική περίοδο. Είναι χαρακτηριστικό ότι η έλλειψη ικανών ζωγράφων την εποχή αυτή στη Βόρεια Ελλάδα οδήγησε τα μεγάλα μοναστήρια στην κλήση κρητικών ζωγράφων που έδωσαν αργότερα μεγάλη ανάπτυξη στη ζωγραφική στο Άγιο Όρος. Το πρώτο γνωστό δείγμα είναι η μονή του Αγίου Νικολάου Αναπαυσά στα Μετέωρα όπου εργάσθηκε ο Θεοφάνης το 1527, 10 χρόνια μετά το ναό της Δολίχης. Ο ναός της Δολίχης αντιπροσωπεύει το μεταίχμιο των δύο τάσεων, της Μακεδονίας των Παλαιολόγων και της κρητικής σχολής, δηλαδή το τελευταίο στάδιο εξέλιξης της Μακεδονικής ζωγραφικής πριν την εμφάνιση των κρητικών.
Κηρύχθηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο, επειδή κοσμείται με αξιόλογες τοιχογραφίες του πρώιμου 16ου αιώνα.
ΥΑ ΥΠΠΕ/Β1/Φ32/42987/949/18-9-1985 – ΦΕΚ 647/Β/29-10-1985
____
ΠΕΡΡΑΙΒΙΑ 