ΠΕΡΡΑΙΒΙΑ

Οθωμανική περίοδος:

Η ονομασία της Καρυάς διατηρείται μέχρι σήμερα. Ωστόσο, είναι πιθανό σε κάποια περίοδο η Καρυά να ονομαζόταν Άγιος Νικόλαος.

1485: Κατά την οθωμανική, συνοπτική, απογραφή του 1485, καταγράφτηκε στο ζιαμέτι του Νταβούτ μπέη αδελφού του Χαλίλ αγά ο οικισμός Ayo Nikola, ο οποίος δεν υφίσταται σήμερα με αυτό το όνομα. Καταγράφτηκαν 7 νοικοκυριά, χωρίς να διευκρινίζεται στη συνοπτική απογραφή εάν πρόκειται για χριστιανούς ή μουσουλμάνους. Παρέδωσαν, ως πρόσοδο, το ποσό των 573 άσπρων. Υπολογίζοντας ότι κάθε νοικοκυριό θα αποτελούνταν από 5 μέλη, το χωριό θα είχε, περίπου, 35 κατοίκους.

1506: Ο οικισμός που αναφέρεται ως Άγιος Νικόλαος πιθανόν αφορά τον οικισμό της Καρυάς στην οποία ο πολιούχος είναι ο Άγιος Νικόλαος. Σύμφωνα με την οθωμανική απογραφή στον Άγιο Νικόλαο ζούσαν περίπου 250 άτομα.

1521: Στον οικισμό του Αγίου Νικολάου, αναφέρονται δύο οικιστικά σύνολα με τα εξής πληθυσμιακά δεδομένα: Το πρώτο με 20 πλήρεις οικογένειες, 3 οικογένειες χηρών γυναικών, 2 ενήλικους άγαμους και πρόσοδο 792 άσπρα και το δεύτερο με 36 πλήρεις οικογένειες, 5 οικογένειες χηρών γυναικών, 8 ενήλικους άγαμους και πρόσοδο 3.235 άσπρα. Συνολικά, στον οικισμό ζούσαν 56 πλήρεις οικογένειες, 8 οικογένειες χηρών γυναικών και 10 ενήλικοι, δηλαδή γύρω στα 320 άτομα, τα οποία απέδωσαν στον τιμαριούχο της περιοχής, ως πρόσοδο, 4.027 άσπρα.

1638: Η Μονή Κανάλων ιδρύθηκε το 1638 ή λίγο νωρίτερα. Μέχρι το 1699 φαίνεται πως είχε μεγάλη περιουσία. Το 1853 λεηλατήθηκε από μία ομάδα αρβανιτών ληστών και η περιουσία της αρπάχθηκε εκ νέου το 1878. Τα οικονομικά προβλήματα που ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια ανάγκασαν τους μοναχούς να εγκαταλείψουν το μοναστήρι και το 1930, πλεόν, συνενώθηκε με τη Μονή του Αγίου Διονυσίου του Ολύμπου (το 1987 η Μονή αποσπάστηκε από τη δικαιοδοσία της Μητρόπολης του Κίτρους και υπήχθη στη Μητρόπολη της Ελασσόνας). Από το πρωτόκολλο της παράδοσης και παραλαβής προκύπτουν σημαντικά στοιχεία τα οποία φανερώνουν την ακίνητη περιουσία της Μονής. Η Μονή είναι τρίκλιτη θολοσκέπαστη βασιλική και το παρεκκλήσιο του Αγίου Δημητρίου είναι μονόκλιτος ναός μικρών διαστάσεων με αξιόλογες τοιχογραφίες. Χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο με ζώνη προστασίας 500 μέτρων.

1692: Στην παρρησία των αφιερωτών του υπ’ αριθμ. 201 Κώδικα της Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (Οσίου Νικάνορα) της Ζάβορδας του Δήμου της Δεσκάτης καταγράφτηκε το χωριό Καρεά με 19 αφιερωτές: Αλησάβο, Γεροβασίου, Γεωργίου (2), Γιάνω, Γρηγορίου (μον)αχ(ού), Δέσπως, Δημητρίου, Ιωάννη, Καλινικου μο(να)χού, Κυριαζή ίερέ(ως), Κύρο, Κώνστα, Κώνστα ιερέ(ως), Μανουήλ ίερέ(ως), Μαρίας (2), Μαρίας, Νικολάου, Στόηω.

1750 (περίπου): Στο ταξίδι ζητείας του μετεωρίτη μοναχού στην Καρία προσφέρθηκαν 900 άσπρα από τους αφιερωτές: Ιωάννης, ιερέας, Κυπριανή, μοναχή στον Άγιο Νικόλαο, Μακαρία, Νίκος, Στάμω, Τατζανή.

1806: Ο William Martin Leak ανέφερε ότι στο οροπέδιο της Καρυάς οι κάτοικοι παρήγαγαν μόνο σίκαλη, ενώ οι εκτάσεις του προσφέρονταν ως λιβάδια για τη βοσκή των ζώων. Στα υψώματα, βόρεια, της Καρυάς υπήρχε η μονή της Αγίας Τριάδας (μονή των Κλημάδων). Μέχρι τον έλεγχο της περιοχής από τον Αλή πασά, το μοναστήρι ήταν το αγαπημένο λημέρι των κλεφτών του Ολύμπου, ενώ έπειτα οι κλέφτες έγιναν αρματολοί για να προστατέψουν τα χωριά του βουνού που έγιναν τσιφλίκια του Αλή.

1807: Χρονολογείται, σύμφωνα με επιγραφή, η τρίκλιτη βασιλική Αγίου Νικολάου, η οποία είναι λιθόκτιστη με τρούλο, στοά – χαγιάτι κατά μήκος της νότιας πλευράς και τριώροφο κωδωνοστάσιο στο μέσο του δυτικού τοίχου. Εσωτερικά τα πλάγια κλίτη καλύπτονται με σταυροθόλια. Από τον ανατολικό τοίχο προβάλλουν τρεις κόγχες, στην εξωτερική επιφάνεια των οποίων διαμορφώνονται τυφλά αψιδώματα. Χαρακτηρίστηκε ως  ιστορικό διατηρητέο μνημείο με περιβάλλοντα χώρο 50 μ., επειδή αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής των αρχών του 19ου αιώνα.

1850 (περίπου):  Η Καρυά, η οποία αποτελούσε τσιφλίκι του Αλή πασά, μετά την εξόντωσή του το 1822, τα αμέτρητα τσιφλίκια πέρασαν στην περιουσία του σουλτάνου, ο οποίος, με τη σειρά του, είχε το δικαίωμα να τα παραχωρεί στους ανθρώπους του. Η Καρυά, μαζί με άλλα έντεκα χωριά της Ελασσόνας και της Πιερίας, παραχωρήθηκε από τον σουλτάνο στον Ρεσίτ Μουσταφά πασά (1802-1858) προκειμένου να τον ευχαριστήσει για τις εξέχουσες υπηρεσίες που είχε προσφέρει ο δεύτερος στον πρώτο. Το χωριό αναφέρεται και στον αυτοκρατορικό τίτλο του μήνα Ζιλχιτζέ του έτους 302 εγίρας (1885). Οι κληρονόμοι του Ρεσίτ πασά νέμονταν τα κτήματά του μέχρι το έτος 1917, όταν πλέον, καταλήφθηκαν για το ελληνικό δημόσιο.

1869: Ο Henry Fanshave Tozer, μέλος της Βασιλικής Γεωγραφικής Εταιρείας, κατά την επίσκεψή του στη μονή Κανάλων διαπίστωσε ότι η η μονή έχει τέσσερις μοναχούς και 30 λαϊκούς, ενώ αρχιτεκτονικά είναι δύσκολο να περιγραφτεί. Η περιουσία της βασσιζόταν στα ζώα που έχει η μονή και στην υλοτόμηση. Ένας μοναχός, ο οποίος ήταν εξαιρετικά ευφυής και καλλιεργημένος, αποκάλυψε στον περιηγητή ότι τη μονή είχε επισκεφθεί, μεταξύ άλλων, και ο πρίγκηπας Alfred, ο δευτερότοκος γιος της βασίλισσας της Αγγλίας Βικτωρίας.

Ανάμεσα στα περιουσιακά στοιχεία της μονής Κανάλων εντοπίζονται και τρεις νερόμυλοι, ο πρώτος εντός του οικισμού, ο δεύτερος, με την ονομασία Ξηρόλακος Ζηλιάνας, στην τοποθεσία ανατολικά του χειμάρρου Ζηλιάνα και ο τρίτος, με το όνομα Ασβεστωμένο Καρυάς, εντοπίζεται νότια του χειμάρρου Ζηλιάνα. Το βασικό κτίσμα του πρώτου σώζεται μέχρι σήμερα, ενώ από τους άλλους δύο νερόμυλους δεν απέμειναν σημαντικά ίχνη.

1913: Κατά την απογραφή των νέων χωρών η Καρυά είχε πληθυσμό 907 κατοίκους (463 άνδρες, 444 γυναίκες).

________

Kayapinar Levent, «30 οικισμοί της Ελασσόνας στην απογραφή των Οθωμανών του 1506 (TT 36)», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 76 (2019): 15-19.

Kayapinar Levent, «Έξι οικισμοί της Ελασσόνας στην απογραφή των Οθωμανών του 1506», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 74 (2018): 115-120.

Leak William Martin, «Ταξίδι στη Θεσσαλία το 1806 (Σκόπελος – περιοχή της Ελασσόνας)», μτφ. Αργυρούλης Βασίλης, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 42 (2002): 145-166.

Tozer Henry Fanshave, «Περιήγηση στη Θεσσαλία το 1869», μτφ. Γαλανούλης Αλέξης, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 40 (2001): 3-28.

Δαραράς Αναστάσιος & Κουκούσας Βασίλειος, «Το πρωτόκολλο παράδοσης της περιουσίας της Μονής των Κανάλων στη μονή του Αγίου Διονυσίου του Ολύμπου», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 40 (2001): 225-234.

Καζάκης Φοίβος, «Ένας σουλτανικός τίτλος κυριότητας κτημάτων κληρονόμων του Ρεσίτ Μουσταφά Πασά στις περιοχές της Ελασσόνας και της Πιερίας», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 50 (2006): 335-341.

Καζάκης Φοίβος, «Οι διενέξεις των κατοίκων του Μεσοχωρίου της Ελασσόνας με τους κληρονόμους του Ρεσίτ Μουσταφά πασά», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 45 (2004): 33-48.

Καζάκης Φοίβος, «Τα κτήματα του Ρεσίτ Μουσταφά πασά στην επαρχία Ελασσόνας και η τύχη τους», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 44 (2003): 28-32.

Καζάκης Φοίβος, «Μοναστηριακοί νερόμυλοι στην επαρχία της Ελασσόνας», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 41 (2002): 81-87.

Σαλακίδης Ιωάννης & Θεοχαρίδης Ιωάννης. Η κεντρική Ελλάδα τον 15ο αιώνα. Σταμούλης, Θεσσαλίκη 2014.

Σπανός Βασίλης, «Οι οικισμοί της επαρχίας Ελασσόνας στο οθωμανικό κατάστιχο TD 101 του 1521», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 74 (2018): 3-16.

Σπανός Κώστας, «Οι θεσσαλικοί οικισμοί στον ιεροσολυμίτικο κώδικα 496 (1542-1630)», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 49 (2006): 129-144.

Σπανός Κώστας (β), «Οι θεσσαλικοί οικισμοί και τα ονόματα των αφιερωτών τους στην πρόθεση 401 του Μεγ. Μετεώρου (1520-1540)», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 44 (2003): 122-168.

Σπανός Κώστας (α), «Οι θεσσαλικοί οικισμοί και τα ονόματα των αφιερωτών τους στην πρόθεση 401 του Μεγ. Μετεώρου (1520-1540)», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 43 (2003): 97-122.

Σπανός Κώστας, «Ενθυμήσεις και επιγραφές από την Σκαμνιά Ολύμπου», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 41 (2002): 219-224.

Σπανός Κώστας, «Οι θεσσαλικοί οικισμοί στον ιεροσολυμίτικο κώδικα 509, 1649-1669», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 40 (2001): 293-366.

Τερεζάκης Γεώργιος. Η θεσσαλική κοινωνία, 12ος -15ος αι., Ιστορικές παράμετροι της σύνθεσης και κατανομής του πληθυσμού, (διδακτορική διατριβή). Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Φιλοσοφική Σχολή, Τμήμα Ιστορίας Αρχαιολογίας, Ιωάννινα 2013.

Τσακνάκης Ευάγγελος, «Οι οικισμοί της Ελασσόνας σε ένα ταξίδι ζητείας στα μέσα του 18^ου αιώνα», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 76 (2019): 193-224.

Χατζηιωάννου, Μ. Χρ. Η ιστορική εξέλιξη των οικισμών στην περιοχή του Αλιάκμονα κατά την τουρκοκρατία. Ο κώδικας αρ. 201 της Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Ζάβορδας. Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών / Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, Αθήνα 2000.

Βοηθήματα:

Ελληνική Εταιρεία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης (Ε.Ε.Τ.Α.Α. Α.Ε.), Μεταβολές στην Τ.Α., Πίνακες Απογραφών (1879-2011), https://www.eetaa.gr (Ημερ. πρόσβασης 26.9.18).